The Turkic Folk Game Chovgan in Nizami's Works: Literal Meaning and Metaphorical Plane
Özet
Bəşər tarixi boyunca xalqları bir-birinə yaxınlaşdıran da, onları fərqli yapan da əsasən dünya və kainata baxış tərzi, dili, folkloru, söz və sənətin ayrı-ayrı sahələrinə aid bədii nümunələr, milli-etnik xüsusiyyətlər, adət-ənənələr, mətbəx və süfrə mədəniyyəti olmuşdur. Bu sırada hər bir xalqın məişətinin və həyat tərzinin ayrılmaz hisəsi olan xalq oyunları da xüsusi yer tutur. Bütün bu sadaladıqlarımız haqqında məlumat verən ən etibarlı qaynaqlar isə xalqın dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə bəxş etdiyi ədəbi örnəklərdir. Hər bir sənətkar və şair öz millətinin mənəvi dəyərlərinin gələcək nəsillərə daşıyıcısıdır və məhz bu səbəbdən də xalq oyunlarının ayrı-ayrı elementlərinin unudulmaması üçün bədii əsərlərin bu aspektdən incələnməsinə ehtiyac vardır.
Dünya ədəbiyyatında ilk “Xəmsə”nin yaradıcısı, söz sənəti tarixində bir çox ilklərə imza atmış, onu həm mövzu, motiv və məzmun baxımından, həm də forma və üslub cəhətdən yeni zirvələrə ucaltmış XII əsr Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin əsərlərində Türk xalqlarının həyat tərzi, dünyagörüşü, mifoloji təfəkkürü, dünya, kainat haqqındakı fəlsəfi düşüncələri, təbiətdən istifadə mədəniyyəti, xalq oyunları və onların millətin həyatındakı yeri və s. haqqında məlumatlar bədii məcazlar örtüyünə bürünərək, şairin sehrli və istedadlı qələmi ilə salnamələşmişdir. Bu elementlərdən biri də Türk xalqları arasında geniş yayılmış çövkan oyunudur.
Nizami Gəncəvi əsərlərində hər bir məfhumun müstəqim və məcazi anlamlarından, işlənmə yer və məqamlarından, fiziki və funksional xüsusiyyətlərindən poetika sənətinin zəngin fiqurları üçün bir alət kimi istifadə edilmişdir.
Məqalədə Nizami Gəncəvi əsərlərində çövkan oyunu, onun məhz Türk xalqlarına xas incə detalları, “çövkan”ın şair tərəfindən poetik təsvir və ifadə vasitəsi kimi işlənmə özəllikləri araşdırılmışdır.
Araşdırma zamanı mətnlər üzərində iş aparılmış, hermenevtik tədqiqat üsulunun imkanlarından istifadə edilmişdir. Bundan başqa, tarixi-müqayisəli, induktiv və deduktiv metodlardan, linqvopetik təhlil üsulundan da faydalanmışıq.
Anahtar Kelimeler
Türk xalqları, çövkan, şeir, m?na, m?caz, poetik s?n?tkarlıq