Yazar	: Tehmine BADALOVA
Türü	:
Baskı Yılı	: 2025
Sayı	: 8
Sayfa	: 1-13

Özet
Bəşər tarixi boyunca xalqları bir-birinə yaxınlaşdıran da, onları fərqli yapan da əsasən dünya və kainata baxış tərzi, dili, folkloru, söz və sənətin ayrı-ayrı sahələrinə aid bədii nümunələr, milli-etnik xüsusiyyətlər, adət-ənənələr, mətbəx və süfrə mədəniyyəti olmuşdur. Bu sırada hər bir xalqın məişətinin və həyat tərzinin ayrılmaz hisəsi olan xalq oyunları da xüsusi yer tutur. Bütün bu sadaladıqlarımız haqqında məlumat verən ən etibarlı qaynaqlar isə xalqın dünya ədəbiyyatı xəzinəsinə bəxş etdiyi ədəbi örnəklərdir. Hər bir sənətkar və şair öz millətinin mənəvi dəyərlərinin gələcək nəsillərə daşıyıcısıdır və məhz bu səbəbdən də xalq oyunlarının ayrı-ayrı elementlərinin unudulmaması üçün bədii əsərlərin bu aspektdən incələnməsinə ehtiyac vardır. Dünya ədəbiyyatında ilk “Xəmsə”nin yaradıcısı, söz sənəti tarixində bir çox ilklərə imza atmış, onu həm mövzu, motiv və məzmun baxımından, həm də forma və üslub cəhətdən yeni zirvələrə ucaltmış XII əsr Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin əsərlərində Türk xalqlarının həyat tərzi, dünyagörüşü, mifoloji təfəkkürü, dünya, kainat haqqındakı fəlsəfi düşüncələri, təbiətdən istifadə mədəniyyəti, xalq oyunları və onların millətin həyatındakı yeri və s. haqqında məlumatlar bədii məcazlar örtüyünə bürünərək, şairin sehrli və istedadlı qələmi ilə salnamələşmişdir. Bu elementlərdən biri də Türk xalqları arasında geniş yayılmış çövkan oyunudur. Nizami Gəncəvi əsərlərində hər bir məfhumun müstəqim və məcazi anlamlarından, işlənmə yer və məqamlarından, fiziki və funksional xüsusiyyətlərindən poetika sənətinin zəngin fiqurları üçün bir alət kimi istifadə edilmişdir. Məqalədə Nizami Gəncəvi əsərlərində çövkan oyunu, onun məhz Türk xalqlarına xas incə detalları, “çövkan”ın şair tərəfindən poetik təsvir və ifadə vasitəsi kimi işlənmə özəllikləri araşdırılmışdır. Araşdırma zamanı mətnlər üzərində iş aparılmış, hermenevtik tədqiqat üsulunun imkanlarından istifadə edilmişdir. Bundan başqa, tarixi-müqayisəli, induktiv və deduktiv metodlardan, linqvopetik təhlil üsulundan da faydalanmışıq.

Anahtar Kelimeler
Türk xalqları, çövkan, şeir, m?na, m?caz, poetik s?n?tkarlıq

Abstract
На протяжении всей истории человечества народы сближались и различались, главным образом, благодаря их мировоззрению и космологии, языку, фольклору, художественным образцам в различных областях словесного и изобразительного искусства, национально-этническим особенностям, обычаям, традициям, а также кулинарной и застольной культуре. В этом ряду особое место занимают народные игры, являющиеся неотъемлемой частью быта и образа жизни каждого народа. Наиболее надежными источниками информации обо всем вышеперечисленном являются литературные образцы, подаренные народом сокровищнице мировой литературы. Каждый художник и поэт является носителем духовных ценностей своего народа для будущих поколений, и именно поэтому существует необходимость в изучении художественных произведений с этой точки зрения для сохранения отдельных элементов народных игр. В произведениях Низами Гянджеви, азербайджанского поэта XII века, создателя первой «Хамсе» в мировой литературе, оставившего след во многих начинаниях в истории словесного искусства и поднявшего его на новые вершины как с точки зрения тем, мотивов и содержания, так и с точки зрения формы и стиля, сведения об образе жизни тюркских народов, их мировоззрении, мифологическом мышлении, философских размышлениях о мире и космосе, культуре использования природы, народных играх и их месте в жизни народа и т. д. запечатлены под покровом художественных метафор волшебным и талантливым пером поэта. Одним из этих элементов является игра човган, широко распространенная среди тюркских народов. В произведениях Низами Гянджеви каждое понятие использовалось как инструмент для богатых фигур поэтического искусства, исходя из его прямых и метафорических значений, мест и обстоятельств использования, физических и функциональных особенностей. В статье исследуются игра човган в произведениях Низами Гянджеви, ее тонкие детали, присущие именно тюркским народам, особенности использования «човгана» поэтом как средства поэтического описания и выражения. В ходе исследования проводилась работа с текстами, использовались возможности герменевтического метода исследования. Кроме того, применялись историко-сравнительный, индуктивный и дедуктивный методы, а также метод лингвопоэтического анализа.

Keywords
Turkic peoples, chovgan, poetry, meaning, metaphor, poetic artistry.